Sessie door: Koen van Turnhout, Verslag Annet-Jantien Smit
In de sessie heeft Koen van Turnhout het Hoofdstuk 16 van het aankomende nieuwe Handboek van de DSRG toegelicht: “Kennisfuncties in ontwerp en ontwerpgericht onderzoek”, door Koen van Turnhout, Hogeschool Utrecht en Miriam Losse, Saxion Hogeschool.
Bij ontwerpen heb je 3 soorten kennis nodig, namelijk diagnosekennis, doelkennis en resultaatkennis:
- Diagnosekennis helpt ontwerpers met de vraag: Wat is waarom het geval – Wat zijn oorzaken van een fenomeen?
- Doelkennis helpt ontwerpers met de vraag: Wat kan in welke vorm voor wie en waarom van waarde zijn? – Wat zijn alternatieven en hoe passen die bij de waarden van verschillende stakeholders?
- Resultaatkennis helpt ontwerpers met de vraag: Wat kan voor wie en waarom werken? – Wat zijn bewezen oplossingen voor beoogde effecten en welke mechanismen zorgen voor dit effect?
Deze sessie focuste op doelkennis. Ontwerpers in de praktijk ontwikkelen doelkennis, zoals een programma van wensen en eisen, oplossingsscenario’s en leidprincipes op basis van – impliciete en expliciete – waarden.
Doelkennis ondersteunt ontwerpers om alternatieve oplossingsrichtingen, uitwerkingen van ontwerpen of scenario’s in te beelden en te waarderen. Doelkennis heeft twee typen:
- Inbeeldingskennis, gericht op het ‘wat’; het helpt ontwerpers om op alternatieve oplossingen en scenario’s te komen.
- Waarderende kennis, gericht op het ‘waarom’; het helpt ontwerpers alternatieven te evalueren op basis van onderliggende waarden en wat betrokkenen graag willen.
Een voorbeeld van doelkennis is het business model canvas. Het business model canvas bestaat uit 9 componenten die moeten worden ontwikkeld om een levensvatbaar bedrijf te starten, zoals bijvoorbeeld een nieuw product, communicatiekanalen met klanten, een kostenstructuur, etcetera. Een business model canvas helpt, tezamen met de onderliggende methode en domeinkennis, om deze componenten te ontwikkelen (“in te beelden”) en te waarderen. In dit voorbeeld blijkt dat in het business model canvas als model ook bepaalde onderliggende waarden zijn vervat: In het business model canvas staan zogeheten “criteria” centraal zoals: Is het rendabel? (Terwijl er ook andere, niet financiele kosten en batenanalyses kunnen worden gemaakt op basis van verborgen kosten en baten voor het milieu.) Is het product wenselijk voor de beoogde klantsegmenten? (Terwijl de wenselijkheid ook vanuit andere stakeholders kan worden gewaardeerd.)
Doelkennis kan worden ontwikkeld op verschillende abstractieniveaus: bijvoorbeeld in de vorm van universele waarden (zoals in de Sustainable Development Goals), een ontwerpfilosofie (zoals de Cradle-to-cradle-filosofie) of concrete doelen en eisen (zoals de componenten in het business model canvas.)
Doelkennis verbindt alternatieven met waarden, zonder focus op de vraag of een alternatief het beoogde effect zal hebben. Het valideren van doelkennis vergt dan ook geen empirische analyse, maar reflectie: Voldoen de ontworpen alternatieven aan de gestelde waarden?.
Het onderscheid tussen doel- en resultaatkennis kan in de ontwerppraktijk een glijdende schaal zijn. Bij doelkennis worden alternatieven ontwikkeld en afgewogen tegen de waarden van verschillende stakeholders. Echter in de ontwerppraktijk zullen ontwerpers en andere stakeholders ook geneigd zijn om alternatieven meteen te beoordelen op mogelijke effectiviteit; geholpen door resultaatkennis. Doelkennis kan helpen bij het “out-of-the-box denken” en niet te snel pragmatisch te ontwerpen op basis van een verwacht of bewezen resultaat ervan.