Jaarprogramma 2025-2026
Jaarprogramma 2025-2026
Het jaarprogramma bestaat uit 5 workshops rondom ontwerpgericht wetenschappelijk onderzoek. De workshops vinden plaats van 10:00 – 12:30 uur op de Hogeschool Utrecht. Deelname is kosteloos, u kunt zich hiervoor opgeven bij karin.ruiter@hu.nl.
27 Oktober 2025: Ethiek in ontwerpgericht onderzoek
Coördinatie: Koen van Turnhout
In elke vorm van onderzoek komen onderzoekers ethische dilemma’s tegen. Wat kun je wel en niet vragen van deelnemers? Kunnen deelnemers het onderzoek overzien en daarmee echt ‘geïnformeerd’ toestemming geven? Welke verantwoordelijkheid hebben ontwerponderzoekers naar participanten toe, bijvoorbeeld bij het nemen van beslissingen? Is het ethisch verantwoord om een ontwerp te testen waar je niet zeker van bent? Sommige van deze ethische dilemma’s spelen in alle vormen van onderzoek, maar sommige zijn specifiek voor ontwerpgericht onderzoek.
In deze sessie maken we aan de hand van jullie eigen casussen een inventarisatie van ethische vraagstukken die specifiek zijn voor ontwerpgericht onderzoek en wisselen strategieën uit om deze dilemma’s te kunnen ondervangen.
8 December 2025: Ontwerpgerichte onderzoeksvragen
Coordinatie: Daan Andriessen
Onderzoeksvragen in een ontwerpgericht onderzoek? Heb je die nodig dan? Je hebt toch een ontwerpdoel, toch geen vraag?
Deze sessie gaat over de functie van onderzoeksvragen in een ontwerpgericht onderzoek. Daar zijn de meningen namelijk over verdeeld. Er zijn er die zeggen dat het in ontwerpgericht onderzoek gaat over het realiseren van een ontwerpdoel, niet over het beantwoorden van een vraag. Andere stellen dat een ontwerpgericht onderzoek een vorm is van wetenschappelijk onderzoek en dat dus het beantwoorden van vragen centraal dient te staan. En deze sessie gaan we hier op in door het verschil te bespreken tussen research-for-design en research-through-design. Aan de orde komt welke soorten vragen er zijn en hoe je komt tot een goede onderzoeksvraag. Ook behandelen we criteria voor een goede vraag en welke deelvragen er passen bij een hoofdvraag. Deelnemers kunnen hun eigen onderzoek als casus inbrengen.
9 Februari 2026: Ontwerpen als onderzoek.
Coördinatie: Koen van Turnhout & Maria Custers
Hoe is kan ontwerp een vorm van onderzoek zijn? Om welke redenen zou je willen kiezen van ontwerpgericht onderzoek? En hoe heeft dit invloed op je aanpak? In hoofdstuk 2 van het Handboek Ontwerpgericht Wetenschappelijk Onderzoek worden deze vragen behandeld. Daar stellen we dat er drie motivaties zijn voor ontwerpgericht onderzoek: het ontwikkelen van richtlijnen voor het ontwerpen, het uitbreiden van het oplossingsrepertoire en het recht doen aan de complexiteit van de praktijk. Die drie motivaties vragen om andere accenten binnen het ontwerpgerichte onderzoek.
In deze workshop gaan we onze eigen motivaties voor het doen van ontwerpgericht onderzoek ontdekken en van daar uit verkennen of we binnen onze projecten de ‘juiste’ dingen doen. En we kijken naar de situatie waarin we verschillende motivaties proberen te combineren. Kan er interne tegenstrijdigheid ontstaan als we een ontwerpgericht onderzoek vanuit verschillende motivaties inrichten en zijn er win-win’s te bereiken?
13 April 2026: Ontwerplogica: Hoe maak je ontwerpkeuzes?
Coördinatie: Annet-Jantien Smit & Koen van Turnhout
Hoe kom je van een flip-over vol post-its met ideeën tot combinaties daarvan in je ontwerp? En welke soorten ontwerpargumenten gebruik je daarbij?
Tijdens het ontwerpen worden syntheses gemaakt waarin verschillende ideeën samen tot een nieuwe oplossing, beroepsproduct of artefact leiden. In ontwerpende disciplines zoals productontwerp en architectuur bestaan hiervoor methoden en tools zoals schetsen en maquettes bouwen. Maar er is ook behoefte aan ontwerptools voor meer analytische disciplines zoals economie en recht – voor diverse transitievraagstukken moeten allerlei nieuwe artefacten worden ontworpen, zoals verdienmodellen en prestatie-indicatoren om duurzaamheidsdoelstellingen te monitoren.
Voor het ontwerpen van dit soort meer abstracte, weinig tastbare artefacten bestaan nog maar weinig ontwerpmethoden en -tools. In deze workshop gaan we samen met de deelnemers twee ontwerptools gebruiken waarmee je ideeën kan integreren tot een nieuw ontwerpconcept of deelaspect van je ontwerp. Daarnaast bespreken we de soorten ontwerpargumenten dit soort syntheses onderbouwen – impliciet of expliciet.
De twee gebruikte ontwerptools helpen om ontwerpargumenten explicieter te bespreken. Ze zijn geschikt om te gebruiken door studenten en ontwerponderzoekers om samen met stakeholders (zoals opdrachtgevers of praktijkpartners) tot beargumenteerde en innovatieve oplossingen te komen.
8 Juni 2026: Iteratie in het onderzoeksplan
Coördinatie: Evelien van Rij & Maria Custers
Hoe schrijf je iteraties in je onderzoeks-of subsidieplan Ontwerpgericht onderzoek kenmerkt zich door iteratieve cycli van onderzoeken, ontwerpen, testen/evalueren en herontwerpen. Maar hoe verwerk je deze iteraties inzichtelijk, overtuigend en realistisch in een onderzoeks- of subsidieaanvraag? In deze sessie gaan we aan de slag met het bij aanvang van een project concreet en strategisch beschrijven van iteratieve processen, toegespitst op de eisen en verwachtingen van wetenschappelijke instellingen en subsidieverstrekkers. We gaan er daarbij vanuit dat je vooraf niet volledig kan voorspellen hoe een proces verloopt, maar dat je wel je ideeën over je ontwerpproces zo kan omschrijven dat een opdrachtgever of subsidieverstrekker kan beoordelen of jouw voorstel een waardevolle opbrengst kan hebben. Samen met twee onderzoekers en een specialist op het gebied van subsidieaanvragen verken je hoe je iteraties positioneert op een manier die verder gaat dan de opmerking dat je delen van het ontwerpproces wilt gaan herhalen. Centraal staat de vraag hoe je jouw ideeën over je iteratieve aanpak kan omschrijven als een doordachte, lerende aanpak die leidt tot wetenschappelijke en maatschappelijke meerwaarde. Je analyseert voorbeelden uit de praktijk, bespreekt wat wel en niet werkt in aanvragen, en gaat met andere deelnemers aan de slag met het toepassen van de inzichten op je eigen plan of de casus van een ander.