Coördinatie: Famke van Lieshout & Daan Andriessen
Verslag: Annet Jantien Smit
Wat zijn eigenlijk de verschillen en overeenkomsten tussen ontwerpgericht onderzoek en actieonderzoek? Ontwerponderzoeker Daan Andriessen en actieonderzoeker Famke van Lieshout deelden hun ervaringen als trainers uit de leergang “Action Research meets Design Research”.
Ontwerpgericht onderzoek en actieonderzoek hebben namelijk veel overeenkomsten: Beiden zijn gericht op verbetering van de praktijk. Beiden ontwerpen daarvoor sociale artefacten. En beiden betrekken stakeholders tijdens het ontwerpproces met participatieve methoden.
Maar er zijn ook verschillen. In discussies en uitwisseling met deelnemers aan deze workshop – zowel ontwerponderzoekers als actieonderzoekers – kwamen de volgende bevindingen naar voren.
Waar heldere verschillen lijken te bestaan tussen ontwerpgericht onderzoek en actieonderzoek, blijkt eerder een verschil in intenties om bepaalde typen onderzoeksdoelen te bereiken.
Onderzoek kan vier soorten doelen hebben: Een kennisdoel, een ontwerpdoel, een professionaliseringsdoel en een veranderdoel1.
In ontwerpgericht onderzoek zijn het kennisdoel en het ontwerpdoel deel van de definiërende eigenschappen: Ontwerpgericht onderzoek streeft naar transfereerbare onderzoeksresultaten die bruikbaar zijn in vergelijkbare toepassingscontexten. En ontwerpgericht onderzoek levert een ontwerp dat bijdraagt aan het aanpakken van praktijkkwesties2. Het professionaliseringsdoel en een veranderdoel is facultatief1.
Actieonderzoek streeft ook naar het ontwerpen van oplossingen, maar richt zich daarbij primair op een oplossing voor een case-specifiek praktijkvraagstuk. In actieonderzoek staat het professionaliseringsdoel en veranderdoel voorop: de bedoeling is dat de betrokkenen leren of zich emanciperen, en dat tijdens het actieonderzoek al interventies worden gepleegd om verandering in de praktijk van de specifieke case te realiseren.
Gerelateerd aan deze verschillen in primaire intenties zijn er verschillen in de mate van voorstructurering. Ontwerpgericht onderzoek heeft een grote mate van voorstructurering: bijvoorbeeld door een onderzoeksvraag die verwoordt welke kennis het onderzoek dient op te leveren, het bepalen van definities en theoretisch kader. De rol van de ontwerponderzoeker is die van expert met kennis van zaken en die mag sturen.
Actieonderzoek begint met “sensitizing concepts” en behandelt de ervaringskennis van betrokken stakeholders als gelijkwaardig aan anderen, zoals de actieonderzoeker, de opdrachtgever of betrokken experts.
Na discussie over deze overeenkomsten en verschillen sloot de workshop af met een rollenspel rond een casus. In verschillende groepjes presenteerde een deelnemer kort zijn/haar onderzoek. Anderen en dachten mee over de onderzoeksaanpak in de rol van ontwerponderzoeker, actieonderzoeker of neo-positivistische onderzoeker.
Daaruit bleek dat de verschillende intenties van deze drie benaderingen van onderzoek leidt tot een frisse blik, constructief-kritische vragen en leuke ideeën over hoe een onderzoeksaanpak vorm te geven die het beste van alle werelden verenigt.